Yas, sevilen birinin ölümünün ardından duyulan yoğun acı, keder ve üzüntü durumudur ve yaşanması gerekir. Yas sürecinde gösterilen tepkiler; kaybedilen kişi ile yakınlık derecesi, kaybın ani olması veya bir hastalık süreci ardından beklenen, tahmin edilen bir kayıp olması, kişisel özellikler, önceki deneyimler gibi nedenlerle değişiklik gösterebilir. Her iki durumda da duyulan acı, fiziksel ve psikolojik etkileri bakımından farklı şekillerde ortaya çıkabilir.
Yaşanan kaybın ardından gelen duyguya izin verilmeli yani yas süreci ertelenmeden yaşanmalıdır. Kişinin acıyı ötelemesi, kabul etmemesi veya yakınların kişinin acısını yaşamasına, ağlamasına, üzülmesine engel olmaya çalışması yasın ertelenmesine ve sürecin tamamlanmamasına neden olur. Yas sürecinin olması gerektiği gibi ve olması gereken sürede yaşanmaması, ileri dönemlerde ağır psikolojik etkilere neden olabilir.
Yas sürecinin genellikle 4 temel evresi vardır:
1.Evrede kişi ölümü kabullenmek istemez, gerçekliği kavramakta zorlanabilir, boşluğa düşebilir, tepkisizlik, şok ve uyuşma yaşayabilir veya ölen yakını hayattaymış gibi eski alışkanlıklara devam edebilir.
2.Evrede kişi kaybın acısını daha fazla hissetmeye başlar, özlem duygusu ortaya çıkabilir, korku, kaygı, öfke, huzursuzluk, ağlamalar yaşanabilir. Bu evrede günlük aktivitelerde zorlanılabilir, daha önce keyif alınan şeylere karşı isteksizlik duyulabilir, kişi işe gitmek istemeyebilir, kişisel bakım aksatılabilir ve sosyal çevreden uzaklaşabilir. Bu süre çok uzarsa depresyona girilebilir.
3.Evrede konsantrasyon güçlüleri, yorgunluk, çaresizlik, umutsuzluk görülebilir.
4.Evrede, önceki evreleri depresyona girmeden sağlıklı şekilde yaşarsa ve atlatırsa, kişi yeniden toparlanıp, yaşama eski uyumunu göstermeye başlar. Ölüm artık kabullenilmiştir, üzüntü ve acı önceki yoğunlukta yaşanmaz.
NELER YAPILABİLİR
Kayıpla ilgili konuşmaktan ve duyguların ifade edilmesinden kaçınılmamalıdır. Acı paylaşılmalıdır. Bu mümkün değilse bile kişi hissettiği çaresizlik, acı, kırgınlık, üzüntü gibi tüm duygularını yazarak ifade edebilir. Aslolan duyguları içerde tutmamaktır.
Benzer acıları yaşamış kişilerle vakit geçirmek veya aynı acılar üzerine yazılanları okumak yalnız hissetmemeyi sağlar ve rahatlatır.
Zararlı alışkanlıklara ve bağımlılıklara neden olabilecek yönelimler olmamasına dikkat edilmeli, yasla baş etme konusunda kaybı yaşayan kişinin yakınlarının da kişiye destek olması bu anlamda önemlidir.
Profesyonel yardım almak da sürecin atlatılmasında destekleyici olur.